Thu tứ ca/ Lưu hương ký/ Hồ Xuân Hương/ Ngân Triều chú giải

Bài số 16

Thu tứ ca

Hồ Xuân Hương

Thu tứ ca

Thu phong khởi hề bạch vân phi; 
Thảo mộc hoàng lạc hề nhạn nam quy. 
Lan hữu tú hề cúc hữu phương, 
Hoài giai nhân hề bất năng vương. 
Ngã hữu tửu hề vô đối ẩm. 
Ngã hữu cầm hề vô tri âm. 
Bất chước tửu hề bất minh cầm, 
Sổ bôi thanh đính hề cố nhân tâm

Chú giải:

Bài Thu Tứ Ca: Bài này theo tôi (TS Phạm Trọng Chánh) là của Mai Sơn Phủ, vì Hồ Xuân Hương là người đẹp rồi, thì có thể nào “Hoài giai nhân hề bất năng vương” (Nhớ người đẹp chừ lòng không quên). Bản dịch ông Bùi Hạnh Cẩn: Nhớ người đẹp chừ không sao “guơn”. Guơn nghĩa là gì tôi tra tự điển không thấy, có lẽ vì túng vận ông Cẩn đặt ra ! Mai Sơn Phủ dùng lại bốn câu thơ nổi tiếng của vua Hán Vũ Đế, Lưu Triệt (156 trước CN-87 sau CN). Thường trong Hát Nói người ta hay hát hai câu nổi tiếng của một tác giả cổ điển để làm đề tài hay lấy đà nói tiếp, chẳng cần trích dẫn là của ai, Mai Sơn Phủ ăn gian, lấy đà hát đến  4 câu rồi nói, xổ nho thay vì tiếng nôm để trả lời bài Kể ý mình trình bạn Mai Sơn Phủ của Hồ Xuân Hương:

“ Thơ cùng ngâm, rượu cùng châm.

Tự lúc buồn ly biệt.

Nửa lòng ai ấm chăn ?

Chớ đàn ly khúc oán tri âm”.

 Mai Sơn Phủ nói:

“Ta có rượu chừ không bạn uống,

Ta có đàn chừ không tri âm.

Không chuốc rượu chừ không gảy đàn,

Chỉ uống chè xanh thôi để nhớ nàng ".

Rồi một ngày Mai Sơn Phủ, từ giả Hồ Phi Mai để về Hoan Châu, nhờ cậy cha mẹ mai mối hỏi cưới nàng. Cũng có thể nhờ vợ cả cưới thứ thiếp giùm cho chồng. Câu « trăm năm biết có duyên thừa nữa » bài Đêm trăng nhớ Mai Sơn Phủ, chứng tỏ rằng Hồ Xuân Hương đang hồi họp không biết số phận mình là vợ cả hay thứ thiếp. Ngày xưa thanh niên lấy vợ rất sớm, để vợ phụng dưỡng cha mẹ già, bán mấy sào đất ra kinh đô Thăng Long du học, đã là con nhà khá giả, nay cưới thêm thứ thiếp để nâng khăn sửa túi nơi du học hẵn phải là con nhà đại điền chủ . 
Từ biệt Hồ Xuân Hương, Mai Sơn Phủ bắt đầu bằng bốn câu thơ cổ  Trung Quốc để lấy đà. Tương truyền rằng bốn câu thơ này của Hán Vũ Đế: (*)

“Gió thu nổi chừ mây trắng bay,

Cây cỏ vàng rơi chừ nhạn nam quy.

Lan có đẹp chừ cúc có hương.

Nhớ giai nhân chừ lòng không quên”.

Mai Sơn Phủ ca tiếp theo:

“Ta có rượu chừ không bạn uống,

Ta có đàn chừ chẳng tri âm

Vì thế xa nàng ta sẽ không uống rượu cũng không gảy đàn,

chỉ uống trà xanh thôi để nhớ nàng”.

 MSP đã mượn “bốn câu ăn gian để đẩy hứng thơ”, thế mà thơ không lên nổi. Chàng cũng chỉ thốt lên được những lời thơ tầm thường chẳng có gì xuất sắc.

 Mai Sơn Phủ chẳng phải là tay đối thủ xướng họa với Phi Mai.

Theo lời bình của TS Phạm Trọng Chánh.
***
Bổ sung:

(*)Hán Vũ Đế汉武帝,(156 AJ- 87AJ), tên thật là Lưu Triệt劉徹.Bốn câu thơ trên lấy từ  bài thơ “Thu phong từ” 秋風辭 , Bài hát về gió thu của Hán Vũ Đế汉武帝hay Lưu Triệt, 劉徹.

Nguyên văn bài thơ như sau:
Đăng bởi Vanachi vào 10/02/2006 20:10, đã sửa 1 lần, lần cuối bởiVanachi vào 28/05/2006 07:10, số lượt xem: 1582

秋風辭  

秋風起兮白雲飛， 
草木黃落兮雁南歸。 
蘭有秀兮菊有芳， 
懷佳人兮不能忘。 
汎樓船兮濟汾河， 
橫中流兮揚素波。 
簫鼓鳴兮發櫂歌， 
歡樂極兮哀情多， 
少壯幾時兮奈老何。

Thu phong từ 

Thu phong khởi hề bạch vân phi, 
Thảo mộc hoàng lạc hề nhạn nam quy. 
Lan hữu tú hề cúc hữu phương, 
Hoài giai nhân hề bất năng vương. 
Phiếm lâu thuyền hề tế Phần hà, 
Hoành trung lưu hề dương tố ba. 
Tiêu cổ minh hề phát trạo ca, 
Hoan lạc cực hề ai tình đa, 
Thiếu tráng kỷ thì hề nại lão hà.

Dịch nghĩa 

Bài hát về gió thu

 

Gió thu nổi, mây trắng bay,

Câycỏ vàng rụng, nhạn bay về Nam

Lan nở hoa, cúc nhả hương,

Nhớ giai nhân chẳng hề quên,

Ngồi thuyền lầu vượt sông Phần,

Qua dòng sông, sóng trắng nổi.

Tiêu trống ngân, tiếng ca chèo vang.

Khi cuộc vui kết thúc, buồn lại nhiều,

Thời trai trẻ được bao lâu, đến già lại biết sao.

Thu phong từ 秋風辭 • Bài hát về gió thu

 Tác giả Lưu Triệt

 Bản dịch của (Không rõ)

Gửi bởi Vanachi ngày 10/02/2006 20:10

Gió thu thổi làm bay mây trắng 
Cỏ hoa tàn, nhạn thẳng về nam 
Hoa lan đẹp, hoa cúc thơm 
Nhớ giai nhân mãi vấn vương trong lòng 
Chèo lâu thuyền qua sông Phần thủy 
Ngang giữa dòng, sóng dậy trắng ngần 
Điệu hò tiêu trống hòa ngân 
Toàn vui vẻ, lại thêm phần thương đau 
Trẻ trung khỏe mạnh bao lâu 
Bỗng nhiên già lão bạc đầu biết sao ?

*

Bản dịch của Lãng Khách

Gửi bởi langkhach136 ngày 20/01/2011 03:04

Thu phong thổi hề, mây trắng bay, 
Cỏ cây vàng rụng hề, nhạn xuôi nam. 
Lan có đẹp hề, cúc có thơm, 
Nhớ giai nhân hề, chẳng thể quên, 
Chơi lâu thuyền hề sang sông Phần, 
Ngang giữa dòng hề, động khói sông, 
Tiêu, trống vang hề, khua chèo ca, 
Vui càng lắm hề, tình càng đau, 
Trẻ tráng bao lâu hề, luống đã già!

*

Bản dịch của Điệp luyến hoa

Gửi bởi Vanachi ngày 04/02/2014 13:12

Gió thu nổi chừ mây trắng lan, 
Cây cỏ vàng rụng chừ nhạn về nam. 
Lan đẹp đẽ chừ cúc ngát hương, 
Nhớ giai nhân chừ bao vấn vương. 
Ngồi thuyền lầu chừ vượt sông Phần, 
Ngang qua dòng chừ sóng trắng ngần. 
Tiêu trống vang chừ tiếng chèo ca, 
Vui vẻ hết chừ lại thương đau, 
Trai trẻ mấy thì chừ già biết sao

 

============

Văn bản chữ Hán

Thu tứ ca

Ngân Triều soạn

秋 思 歌                            秋 風 起 兮 白 雲 𩙱 草木黄 落兮 雁 南 歸 蘭有 秀 兮 菊 有 芳 懷 佳 人兮 不  能 忘 我 有 酒兮 無 對  飮 我 有 琴兮 無 知  音 不 酌 酒兮 不 明  琴 數 杯 清 葶兮 故  人 心 Phiên âm Thu phong khởi hề bạch vân phi;  Thảo mộc hoàng lạc hề nhạn nam quy.  Lan hữu tú hề cúc hữu phương,  Hoài giai nhân hề bất năng vương.  Ngã hữu tửu hề vô đối ẩm.  Ngã hữu cầm hề vô tri âm.  Bất chước tửu hề bất minh cầm,  Sổ bôi thanh đính hề cố nhân tâm Dịch nghĩa: Khúc hát mùa thu  Gió thu nổi chừ mây trắng bay,  Cây cỏ vàng rơi chừ nhạn nam quy,   Lan có đẹp chừ cúc có hương,   Nhớ giai nhân chừ lòng không quên.   Ta có rượu chừ không bạn uống,   Ta có đàn chừ chẳng tri âm,   Không chuốc rượu chừ không gảy đàn,  Mấy chén trà xanh chừ lòng cố nhân.

Thơ Mai Sơn Phủ trong Lưu Hương ký;

Nhất Uyên dịch thơ

*

Trời thu nổi gió, mây trôi đi,/ Lá vàng rơi, nhìn nhạn nam quy.

Ngân Triều diễn thơ:

 Trời thu nổi gió, mây trôi đi,

 Lá vàng rơi, nhìn nhạn nam quy.

 Lan đẹp, cúc hương khoe mỗi vẻ.

 Người thương ơi! Giờ sao chia ly?

 Đàn vắng tri âm, đàn bặt tiếng,

 Rượu nồng xa bạn, nỡ nâng ly?

 Nhớ ai ngơ rượu, đàn quên tấu,

 Trà xanh mỗi nhắp, mỗi thêm si.

Ngân Triều