Cảm cựu tống Tân Xuân chi tác/ Thơ Hồ Xuân Hương/ Trích Lưu Hương ký

Bài số 2

Cảm cựu tống tân xuân chi tác

Hồ Xuân Hương

Văn bản chữ Nôm

Bài [I]

Ảnh minh họa

Văn bản chữ Nôm,

Ngân Triều soạn

感 舊 送 新 春 之 作

春 尼   沛  丐  春  𠸗

𣎏    於 時 吏 𣎏 𣌁

 峝  花  群    疏 𣘄 𣈖𣎏

𢩣 钗 轟 窖漝 迢絲

風流 𠠩   眜 坪 香𣳢

光景 𪚚    𠁀 隻 𢠩

釿 鐄𡛤   尅 春 𢣿 𣼽

庯  柳 𤾓塘 客 𢥢  𢠐

Phiên âm

Cảm chuyện xưa,

tiễn đưa người tình mới

Xuân nầy nào phải cái xuân xưa, (1)

Có sớm ư? Thời lại có trưa.

Cửa động hoa còn thưa thớt bóng, (3)

Buồng thoa oanh khéo dập dìu tơ.

Phong lưu trước mắt bình hương nguội,  (5)

Quang cảnh trong đời chiếc gối mơ.

Cân vàng nửa khắc Xuân lơ lửng,  (7)

Phố liễu trăm đường khách ngẩn ngơ.

Chú giải:

Tiêu đề bài thơ hơi khác thường vì người ta thường nói Tống cựu, nghênh tân, tiễn đưa năm cũ, đón mừng năm mới, ở đây thì ngược lại, tiễn đưa năm mới. Vì thế có người đã dịch Bài thơ là “cảm năm cũ, tiễn đưa năm mới”. (NXB Văn Học Hà Nội, 1982) nhưng chữ Xuân còn có nghĩa là người tình. Do đó tiêu đề có thể dịch như tiêu đề đã ghi trên: Cảm chuyện xưa, tiễn đưa người tình mới.

buồng thoa, 𢩣 钗, ( thoa钗, cái trâm cài đầu phụ nữ), cái buồng củangười con gái.

oanh, 轟,rầm rộ, rộn rã. Ở văn cảnh nầy là rộn rã.

dập dìu tơ, 漝迢絲, số lượng người trẻ trung tấp nập.

Phong lưu,風流,Khách đến chơi.

 bình hương nguội, 坪 香𣳢, ý nói lửa lòng đã tắt.
Sự đời đã tắt lửa lòng,
Còn chen vào chốn bụi hồng làm chi!

ĐTTT, Nguyễn Du, câu 3045-3046

chiếc gối mơ, 隻 𢠩, gối du tiên hay du tiên chẩm:

Trong Khai thiên di sự: Nước Quy Tư có dâng vua một chiếc gối rất kỳ lạ. Khi gối đầu ngủ thì chiêm bao thấy mình được đi chơi khắp cõi tiên. Vua Đường Minh Hoàng đặt tên gối là "Du tiên chẩm".

Cân vàng nửa khắc, 釿 鐄𡛤   尅, cuộc vui tuyệt vời, ngắn ngủi, cuộc vui  nửa chừng, chưa trọn vẹn.

Xuân lơ lửng, 春𢣿 𣼽, Xuân phải hiểu là “đông quân”, 東 君, vừa là mùa xuân vừa  là người yêu. “Tân Xuân” phải hiểu là “người yêu mới”

Phố liễu, 庯 柳, phố có trồng liễu, nhà phố có mỹ nhân.

ngẩn ngơ: 𢥢  𢠐, đờ đẫn như tâm trí đang ở đâu đâu.

 Diễn ý thơ, bài 1:

 Hồ Xuân Hương viết hai bài thơ trên năm 1814, trước khi gặp Tốn Phong để  đưa chàng viết tựa xin diễn ý như sau:

Bài I.   

 (1)Hết cơn bỉ cực đến hồi thái lai, mùa xuân này không còn như những mùa xuân xưa,

(2)Cũng như đất trời đã có buổi sớm, tức là sẽ có buổi trưa.

(3)Trước cửa, người tìm thơm , trồng cây si không đông.

đến muộn màng, không thành).

(4-5) Trong nhà, không còn tiếng đàn rộn rã. Trước mắt, tấm lòng như bình hương nguội; vì cũng đã tưởng không còn yêu ai được nữa, đã lạnh với phong lưu rồi. (Lúc này, Xuân Hương đã trải qua nhìều kinh nghiệm nhân sinh, nhất là về tình ái).

(6)Nhưng nay gặp một đối tượng đúng như lòng mình mơ ước thật khó; quả là cuộc đời như ngủ trên một chiếc gối mơ (tích Du tiên chẩm)

(Ở tuổi tưởng như đã lỡ làng bỗng dưng được treo giá ngàn vàng,(được quan Yên Quảng Trần Phúc Hiển xin gá nghĩa tóc tơ)

(7) Ngắn ngủi cân vàng,  lòng chửa thỏa.

(Vì sao “cân vàng”, ngắn ngủi, lơ lửng? Phải chăng bà muốn so sánh bóng  bẩy chuyện “cân vàng”như 2 đĩa cân lên xuống, với hình ảnh làm cái “chuyện ấy” ,trong yêu đương của tình yêu đôi lứa. Thật rất tuyệt vời!)

(8)Tơ duyên đó, khiến cho lòng ngơ ngẩn,không khuây.

.

Diễn thơ bài 1: Ngân Triều

Xuân này không giống những xuân xưa,

Như đất trời có sớm, có trưa.

Trước cửa, tìm thơm, người vắng vẻ?

Trong nhà, đâu rộn rã âm tơ?

Lửa lòng đã tắt cùng sương gió,

Duyên đến như là ngủ gối mơ (1)

Ngắn ngủi cân vàng, nên chẳng chớ, (2)

Tơ duyên ngơ ngẩn, mấy cho vừa

--------------------------

Ghi chú:
(1) ngủ gối mơ, xin xem tích “Du tiên chẩm” ở trên.

(2) nên chẳng chớ = nên chăng chớ, chưa đạt yêu cầu,chẳng ra sao cả.

Bài [II]

Ảnh minh họa

Văn bản chữ Nôm,

 Ngân Triều soạn

  别 喟 𠁀 咮悋𤮿

麻 䀡 法 造  時 𩄎

知 音 搭 姅 𧜖群 短

幅 𡋦𦖑佘 㗂 㐌 餘

唸 𣖙 樗 尼 唁 仍𦰟

𥉫  𨩍 𣈜奴 滂 如 祠

初   群𥯉 兠 欣 姅

咍  仍 自 低 沛 世𣗓

Phiên âm:

Mới biết vị đời chua lẫn ngọt,  (1’)

Mà xem phép Tạo nắng thì mưa.

Tri âm đắp nửa chăn còn ngắn,  (3’)

Bức vách nghe xa tiếng đã thừa.

Nếm mía vụ nầy ngon những ngọn,  (5’)

Trông gương ngày nọ bẵng như tờ.

Xưa nay còn có đâu hơn nữa,  (7’)

Hay những từ đây phải thế chưa?

Chú giải:

bức vách, 幅  𡋦 hay tai vách mạch rừng, chỉ những dư luận đồn đại đa dạng nhiều chiều, phần nhiều do cảm tính, không đúng sự thật:

 Do câu thành ngữ.

Rừng có mạch vách có tai.

Nghĩa là kín như rừng cũng có những lối đi nhỏ. (mạch) người ta có thể biết được, kín như vách, người ta cũng có thể nghe được.

Câu (5’), mía chính vụ vào dịp Heo may, trước Tết. Sau Tết người ta “bồng gốc”, làm tơi đất, bón tưới, thúc mầm cho mía lên.

Tục ngữ có câu:
Mía tháng ba ngọt ra đầu ngọn.

Tháng Ba mía còn non; họa chăng còn sót lại chút mía măng, ăn chẳng ra gì. Nếm mía vụ nầy ngon những ngọn là nếm mía vào lúc mía trái vụ. Trái vụ đồng nghĩa với cảnh quá lứa lỡ thì của người con gái.

Diễn ý thơ trên:

***

Bài II. 

*Lẽ đời trải nghiệm, đều có vị chua lẫn vị ngọt,

*như trên trời  có nắng, có mưa.

*Chưa phải là tri âm hoàn toàn (còn ngắn) so với lòng ước vọng.

*Những lời chê bai, dư luận (cho là nàng có số sát phu), đã quá nhiều rồi.

*Nay đã tìm ra người tâm đầu ý hợp, (quan Tham Hiệp Yên Quảng),

như vụ “mía tháng ba ngọt ra đầu ngọn”vì trái vụ.( tuy muộn màng nhưng rất thỏa lòng).

*Chạnh nỗi niềm xưa, đời đơn lẻ, soi gương quạnh vắng một mình.

*Từ trước đến giờ, đâu có  mối tình nào hơn mối tình nầy như thế.

*Có phải từ nay về sau sẽ thỏa lòng như thế hay không.

Soạn theo Thư viện Online và tham khảo tài liệu của TS Phạm Trọng Chánh.

Bài II. Diễn thơ của Ngân Triều:

*Lẽ đời tất định ngọt và chua,

*Như ở trên trời có nắng mưa.

*Duyên kiếp phải chưa, lòng ước vọng,

* Chê bai dư luận, hãy còn thừa. (1)

*Mía nầy trái vụ, ngon đầu ngọn. (2)

* Lẻ bóng soi gương,chạnh nỗi xưa,

*Thuở trước tình nào đâu đã trọn,

*Sau nầy có thỏa thế hay chưa.?

------------------------------------

(1) Cho là nàng có số sát phu.

(2) Nay đã tìm ra người tâm đầu ý hợp, quan Tham Hiệp Yên Quảng,  tuy muộn màng nhưng rất thỏa lòng.