[Bài 5 & 6] Tình sử HXH-ND/ Trích chương V Nhớ Bóng Trăng Xưa/ Ngân Triều

[Bài 5]

I .7. 
Rồi một ngày cuối mùa hạ năm Quý Sửu 1793, mối tình đúng ba năm vẹn. Mùa Xuân 1790 hẹn gặp Đoàn Nguyễn Tuấn ở Thăng Long, Nước nhà hẹn gặp lại xuân sang Thơ Đoàn Nguyễn Tuấn tặng bạn văn chương họ Nguyễn tại Hoàng Châu,Trung Quốc, mùa hạ sen nở, gần đến cuối hạ mới đi hái sen hái gương quen Hồ Phi Mai. Nguyễn Du báo tin cho Hồ Phi Mai biết chàng trở về Hồng Lĩnh cùng em Nguyễn Ức, xây dựng lại từ đường, đình chùa, cầu Tiên cùng làng Tiên Điền đã bị tướng Tây Sơn Lê Văn Dụ làm cỏ, đốt phá năm 1790 do cuộc khởi nghĩa Nguyễn Quýnh.

Anh Nguyễn Nể sau khi đi sứ về, làm quan ba năm tại Bắc Hà, Vua Quang Trung mất năm 1792, nay được Vua Cảnh Thịnh thăng Đông Các Đại học sĩ, gia thăng Thái Sử, Thự tả Nghị lang, được lệnh về Phú Xuân trông coi văn thư Cơ Mật Viện. Chức vụ gần như thường trực, thầy dạy bên cạnh vị vua trẻ mới lên mười. Nguyễn Nể không thể trông coi việc xây cất nên giao việc này cho hai em là Nguyễn Du và Nguyễn Ức, nhất là Nguyễn Ức có tài kiến trúc, vẽ kiểu ,tính toán, chỉ huy thợ về sau cung điện Phú Xuân thời Gia Long Minh Mạng đều do ông chỉ huy xây cất.

Biết tin này Hồ Xuân Hương đau đớn viết bài Tưởng đáo nhân tình minh nhiên hạ lệ tẩu bút phụng trình. Nghĩ đến tình đời sụt sùi rơi lệ, nhân đó cầm bút viết nhanh thơ đưa Nguyễn Du để gửi trình bày tỏ nỗi lòng mình.

Mối tình đầu thắm thiết Xuân Hương thệ nguyện ba kiếp hẹn nghĩa non vàng với Nguyễn Du,

Buồn man mác lòng mình nên thổ lộ cùng chàng.

Em chẳng vượt đèo mây Tam Điệp cùng chàng về Hồng Lĩnh,

Nhưng lời thề nguyền hương lửa ngỡ cũng lên đường theo chàng.

Lời nào mình thề hẹn với nhau cùng nước non,

Chàng có vì trăng gió mà chán chường lòng em chăng ?

Dù em có đầy đọa tấm thân em chẳng tiếc.

Mình thương nhau làm sao cho trọn tấm lòng.

Bài thơ chữ nôm, tựa chữ Hán, chép trong Lưu Hương ký.

*

Tưởng đáo nhân tình minh
nhiên hạ lệ tẩu bút phụng trình

Ba sinh tự hẹn nghĩa non vàng
Man mác lòng riêng lại ngỡ càng.
Lối bước đèo mây đành chẳng đã,
Mảnh nguyền hương lửa ngỡ lên đường.
Nước non lời nọ nào chuông chắn,
Trăng gió lòng kia mãi chán chường.
Đày đoạ thân này thôi chẳng tiếc.
Thương sao cho trọn tấm lòng thương.

*

Bản chữ Nôm Ngân Triều soạn:

𠀧 生自哏義 鐄

博慲 𢙱貞吏𢣸強

𨇒𨀈岧𩄎𢝜拯㐌

𤗖𡅪香焒𢣸𨑗塘

渃唎奴鐘振

綾𩙍𢙱箕買𠺲悜

𢰥墯身尼崔拯惜𠀧

愴𡫡㧣侖𢙱愴

*

Chú thích:
Ba sinh: 𠀧 生, ba kiếp sống tích ba sinh hương hỏa, Sách Quần Ngọc chú chép: Tỉnh Lang tới chơi, chùa Nam Huệ tự nằm chơi ngủ quên thấy mình đi chơi non Bồng, gặp một ông thầy ngồi niệm kinh trước mặt có cây hương đang cháy. Tỉnh Lang hỏi, ông thầy đáp: khi trước có một người đi chùa thắp cây nhang này, khấn nguyện, nhang hãy còn cháy, mà người ấy đả trải qua ba kiếp rồi.: Kiếp đầu làm quan Phủ Sứ đất Kiến Nam,thời Đường Huyền Tôn, kiếp sau làm quan, Tây Thục đời Đường Hiến Tôn. Và kiếp thứ ba tên Tĩnh Lang. Tĩnh lang nghe tên giật mình tỉnh dậy, nửa tin nửa ngờ.

*

Ngân Triều diễn thơ:

Ba sinh ước hẹn nghĩa non vàng,

Man mác lòng riêng tỏ với chàng.

Nối bước đèo mây đành chẳng vậy,

Thề nguyền hương lửa vẫn theo chàng.

Những lời thề hẹn còn vang vọng,

Trăng gió ai kia rắp chán chường.

Lặn lội  thân cò thân chẳng tiếc.

Thương sao cho trọn tấm lòng thương.

*****

[Bài 6]

I .8.  Bài Giang nam phụ níp kiêm lưu biệt hữu nhân, Lưu biệt bạn khăn gói sang sông Nam, Hồ Xuân Hương viết năm 1793 để tiễn Nguyễn Du về Hồng Lĩnh. Cuộc tiễn đưa nơi trường đình phía Nam sông Hồng, tên gọi là sông Vị Hoàng, Nam Định ngày nay. Nguyễn Du, Nguyễn Ức mang một số tiền khá lớn, có lẽ là tiền thưởng Nguyễn Nể sau khi đi sứ về, đi thuyền kín đáo, an toàn hơn đi đường bộ. Ngày xưa chưa có va-li, người Việt xưa dùng một tấm khăn vải lớn, bọc hết đồ đạc, hai đầu cột chặt để giữ hành lý, hai đầu kia thắt dây dài mang trên vai. Khăn gói bây giờ chia tay nhau vạn dặm, vạn dặm đây chỉ là một cách nói đi xa xăm, vì từ Vị Hoàng về đến Hồng Lĩnh chỉ vài trăm dặm. Nơi trường đình rót chén rượu đặt trên khay mời trao nhau. Cánh buồm sẽ căng lên đôi cánh vì sầu làm thuyền nghiêng nặng. Chàng đi vì nặng việc gia đình, Em cố nén lòng như nước sông sâu để nước mắt chẳng trào. Nhìn lại cây cỏ cũ mùi hương chửa mất. Xa quê bóng lại núi non Hồng Lĩnh cao ngất. Xa nhau rồi còn sẽ có ngày chúng ta gặp lại nhau. Nếu lỗi lời thề non hẹn biển thì thà chết đi trên ngọn sóng đào.   Lưu biệt bạn khăn gói sang sông Nam Khăn gói bây giờ vạn dặm nao, Trường đình rượu tiễn chén mời trao. Buồm căng đôi cánh sầu nghiêng nặng. Sầu nén sông sâu nước chẳng trào. Cỏ cũ lặng nhìn hương chửa mất. Xa quê quay ngóng núi quê cao. Xa nhau còn có ngay gặp lại, Thề biển tha cho ngọn sóng đào. Thơ chữ Hán Hồ Xuân Hương,  Nhất Uyên dịch thơ Giang Nam phụ níp kiêm lưu biệt hữu nhân Thể thơ: Thất ngôn bát cú Phụ níp tòng kim vạn lý dao, Trường đình tửu tiễn thượng thù giao. Muộn đôi phàm sí thuyền thiên trọng, Sầu áp giang tâm thuỷ bất trào. Cựu thảo ngưng mâu hương vị tán, Tha hương hồi thủ vọng cô cao. Tuy nhiên thượng hữu tương phùng nhật, Thệ hải ninh dung nhất lãng đào. (Hồ Xuân Hương) Nguồn: 1. Hồ Xuân Hương thơ chữ Hán - chữ Nôm & giai thoại, Bùi Hạnh Cẩn, NXB Văn hoá - Thông tin, 1999 2. Tứ gia thi tập (ký hiệu R. 423), Thư viện quốc gia Việt Nam * Bản chữ Hán, Ngân Triều soạn: 江 南 負 笈 兼 留 別 故 人 負 笈 從 今 萬 里 遙 長 亭 酒 餞 尚 酬 醪 悶 堆 帆 翅 船 偏 重 愁 壓 江 心 水 不 潮 舊 草 凝 眸 香 未 散 他 鄉 回 首 夢 孤 高 雖 然 尚 有 相 逢 日 誓 海 寧 容 一 浪 濤 * Khăn gói sang sông Nam, nhân gửi bạn Bản dịch của Bùi Hạnh Cẩn Khăn gói bây giờ vạn dặm nao, Đình đài rượu tiễn chén đang trao. Buồn dâng buồm vút thuyền nghiêng nặng, Sầu nén sông sâu nước chẳng dào. Cỏ cũ nhìn lâu hương chửa tản, Làng ai quay lại núi quê cao. Rồi ra còn có phen cùng gặp, Thể biển thà cho đợt sóng ào. Chú thích: Giang Nam: Dữu Tín người đời Nam Bắc Triều, làm quan xa nhà lâu ngày không về, có làm bài Ai Giang Nam phú tỏ lòng nhớ thương quê hương, từ đó chữ Giang Nam còn có nghĩa là lòng nhớ thương quê hương..

*

                                      Ngân Triều diễn thơ

                                Khăn gói chia tay vạn dặm rồi,

                                Trường đình rượu tiễn rót đưa mời.

Buồn theo đôi cánh buồm nghiêng nặng.

                              Sầu nén sông sâu lệ chực rơi.

                                   Nhìn lại cỏ xưa hương chửa mất.

                               Xa quê ngoảnh lại núi chơi vơi.

                          Xa nhau gặp lại còn cơ hội

                                  Lỗi hẹn vùi thây trong sóng dồi.