DUYÊN KỲ NGỘ/ Thơ Hồ Xuân Hương/ Ngân Triều chú giải

DUYÊN KỲ NGỘ

                                                     Hồ Xuân Hương

                                 Ảnh mh Truyện Bích Câu Kỳ Ngộ, tranh mộc bản, Google

        

           Nghìn dặm có duyên sự cũng thành, (1)

   Xin đừng lo lắng hết xuân xanh. (2)

   Tấc gang tay họa thơ không dứt, (3)

   Gần gũi cung dương lá vẫn lành. (4)

    Tên sẵn bút đề dường chĩnh chện, (5)

           Trống mang dùi cắp đã phanh phanh. (6)

Tuy không thả lá trôi dòng ngự, (7)

Chim tới vườn đào thế mới xinh. (8)

                                                        Nguồn:http://www.trungtam.de/vannghe/tho/hoxuanhuong.htm 

*Văn bản chữ Nôm:

縁 奇 遇

 𠦳𨤵 固 縁事 共 宬

 吀仃𢥈 𢠯 歇 春 青

 𡬷𨧠 拪 畵 詩 空 𢴑

 近 噲 宮 楊 𦲿吻 㵛

 𢏡 産 筆 啼 羕 埕 治

 𠸙 恾 椎 伋 㐌 抨 抨

 綏 空 且 𦲿 㵢 𣳔 御

 𪀄 細 𡑰 桃 世 㵋 𦎡

* Chú giải:

Duyên: 縁 :lý do như duyên cớ, duyên do…; đẹp, khả ái như  duyên dáng…; may mắn như cơ duyên…; dọc theo  như duyên hải…; vợ chồng hòa hợp nhau như duyên hài…; cái phận mình có duyên đã được định trước như duyên phận, duyên số…

Kỳ ngộ: 奇 遇: sự gặp gỡ lạ lùng.

                    Bâng khuâng nhớ cảnh nhớ người

          Nhớ nơi kỳ ngộ vội dời chân đi

                              ĐTTT, Nguyễn Du, câu 259-260

Tấc gang tay họa thơ không dứt: ý nói văn tài thấp kém , hèn mon nhưng vẫn liên tục xướng họa cùng các bạn văn nhân.

Cung dương: 宮 楊: nhà đầy khí dương, ý nói giao tiếp rộng rãi với người khác phái là nam giới.

Gần gũi cung dương lá vẫn lành: Luôn giao du thân mật với những bạn văn chương mà tâm hồn vẫn trong sáng, chính chuyên.

chĩnh chện埕 治như chễnh  chện: từ gợi tả dáng ngồi nghiêm trang, ngay ngắn đường hoàng trong tự tin. Ở  đây ý nói sự thành công trong thi tài, theo truyện dưới đây, giai nhân chỉ kỳ vọng vào hai ứng viên đối diện, (nhà thiện xạ hoặc văn nhân) vì họ đã sắp sửa xong việc thi tài của mình.

(1) (2): Lý do không nên lo lắng cho duyên phận lỡ làng. Hãy tin vào duyên số! Nếu đôi lứa có duyên nhau, cho dẫu cách xa nghìn dặm, thì cuối cùng cũng thành, như  chim liền cánh, cây liền cành. Hãy tự nhủ, đừng nên lo lắng duyên phận chưa đến, tuổi  Xuân  phôi pha trong đợi chờ.

(3) (4) Luôn luôn giao lưu với những bạn thơ, cùng nhau xướng họa. Chung đụng với những nam nhân mà tâm hồn vẫn vẹn toàn, đứng đắn, sáng trong. Điều đó, chính là phẩm chất trong sáng của người phụ nữ hay của nhân vật trữ tình, trong giao tế xã hội bấy giờ.

(5) (6) Điển tích hai câu thơ cổ:

                   Hữu duyên thiên lý năng tương ngộ

                  Vô duyên đối diện bất tương phùng.

                  有  縁 千 里 能 相   遇

                  無  縁 𡭊 面 不 相   逢

Có một giai thoại hay. Xưa có một giai nhân, sắc nước hương trời, con nhà quyền quý kén chồng.

Một hôm, bỗng có 3 chàng thanh niên tuấn tú đến xin thử tài một lượt. Gia chủ rất bối rối nhưng cuối cùng giao việc theo sở trường của các chàng như sau:

Chàng nho sĩ phải viết xong một pho sách cổ.

Chàng thiện xạ phải bắn rụng hết lá của một cây ngô đồng trước sân.

Chàng lực sĩ phải đi lấy một cái trống nơi nhà một người quen với gia chủ ở kinh đô mang về, đường xa diệu vợi.

Hễ ứng viên nào hoàn thành trước nhất thì được sánh duyên cùng người đẹp. Người đẹp cứ ngỡ chỉ có chàng thiện xạ (tên sẵn) hoặc chàng nho sĩ (bút đề) sẽ đạt mục đích vì lá cây rụng gần hết, pho sách cổ cũng sắp hoàn thành. Trong giây phút hồi họp, lâm ly ấy, bất ngờ, dưới sân trang viện,  bỗng có một hồi trống rộn rã vang lên, tức là chàng lực sĩ đã hoàn thành nhiệm vụ và được kết duyên cùng giai nhân. Ý nghĩa hai câu luận nầy là nhắc lại duyên nợ vợ chồng là do duyên số. Nếu đôi lứa có duyên với nhau thì cho dẫu phải cách xa nghìn dặm, cuối cùng cũng sẽ được toại nguyện.

(7) Không thư từ qua lại:

Lá thắm: “Sự tích Vu Hựu, người đời Đường Hy Tông, một hôm,  bắt được một chiếc lá đỏ từ dòng ngự câu trong cung trôi ra, trên lá có đề thơ. Hựu bèn đề một bài thơ đáp lại rồi đem lên thượng lưu thả xuống, người cung nữ là Hàn Thị bắt được. Sau đó, vua băng hà, toàn thể cung nữ bấy giờ được thải ra. Duyên may, Vu Hựu lấy Hàn Thị và nhận ra nhau qua chiếc lá đỏ. Hàn Thị làm một bài thơ có câu: “Phương tri hồng diệp thị lương môi” 方 知 紅 葉 是 良 媒 (Mới biết, chiếc lá thắm làm mai mối hay như thế).

(8) Đất lành chim đậu là điều tự nhiên, tương tự như con chim kia  tới vườn đào, người con trai đa tình, đến với người con gái duyên dáng, mới tự nhiên, khả ái, hợp lý-hợp tình.

******

Phụ lục Duyên Kỳ Ngộ trong truyện Kiều của Nguyễn Du:

Kiều gặp Kim Trọng, tranh minh họa Google

 

 

KIỀU ĐI THANH MINH

Mùa xuân ai khéo vẽ nên tranh
         Nô nức đua nhau hội đạp thanh
                 Phận bạc ngậm ngùi người chín suối
             Duyên nay dun dủi khách ba sinh
              Dãy hoa nép mặt gương lồng bóng
                 Ngàn liễu rung cương sóng gợn tình
         Man mác vì đâu thêm ngán nỗi!
                    Đường về chiêng đã gác chênh chênh.

                             Tổng vịnh Truyện Kiều, Chu Mạnh Trinh

Dãy hoa nép mặt gương lồng bóng
          Ngàn liễu rung cương sóng gợn tình

Dưới dãy hoa, hai Kiều e lệ, nép mặt như tránh cái nhìn của Kim Trọng nhưng nào có được đâu nào. Chàng đã nhìn thấy khuôn mặt rạng rỡ, quyến rũ như mặt gương soi. Trong giây phút ấy, cơn gió nào nhẹ nhàng đu đưa hàng liễu bên đường, gió làm rung dây cương của người văn nhân. Liễu, chỉ người đẹp. Cương chỉ chàng trai. Liễu và cương ngựa đều rung động trong một tiếng sét ngây ngất mê si.

                                   Man mác vì đâu thêm ngán nỗi!

                                   Đường về chiêng đã gác chênh chênh.

Hai câu kết, một câu tả tình và một câu tả cảnh.

Man mác là cả đôi trai gái đều dấy lên một tâm trạng lâng lâng, đượm buồn. Ngán nỗi là chán nản, ở đây là cảm xúc của tác giả vì chuyện tình tiếp theo đầy giẫy những tang thương và nước mắt.

Câu tả cảnh bao gồm hai chi tiết gợi tả: Cảnh trên đường về, mặt trời nghiêng bóng, thời gian của gặp gỡ may mắn diệu kỳ trong khoảnh khắc để rồi phải chia xa.

Có thể nói tác giả đã thấu hiểu và nhập cuộc cùng hai nhân vật, đồng cảm như chung một tấm lòng trong không gian phơi phới, hoa cỏ nõn nà và hương tình bát ngát trời Xuân. Xin đối chiếu nguyên tác cảnh Kiều đi Thanh Minh, Đoạn Trường Tân Thanh, Nguyễn Du:

Vẫn nghe thơm nức hương lân,
          Một nền đồng Tước khoá xuân hai Kiều.

Nước non cách mấy buồng thêu,
          Những là trộm nhớ thầm yêu chốc mòng.

May thay giải cấu tương phùng,

.Gặp tuần đố lá thoả lòng tìm hoa.

Bóng hồng nhác thấy nẻo xa,
Xuân lan thu cúc mặn mà cả hai.

Người quốc sắc, kẻ thiên tài,
    Tình trong như đã, mặt ngoài còn e.

. Chập chờn cơn tỉnh cơn mê.
       Rốn ngồi chẳng tiện, dứt về chỉn khôn.

Bóng tà như giục cơn buồn,
           Khách đà lên ngựa, người còn nghé theo.

Dưới cầu nước chảy trong veo,

     Bên cầu tơ liễu bóng chiều thướt tha.

ĐTTT, Nguyễn Du, câu 155-170

Ngân Triều chú giải