CẢNH LÀM LẼ / Thơ Hồ Xuân Hương/ Ngân Triều chú giải

CẢNH LÀM LẼ

Hồ Xuân Hương

Ảnh minh họa,Tranh làng Hồ, Google.

Kẻ đắp chăn bông, kẻ lạnh lùng, (1)

Chém cha cái kiếp lấy chồng chung! (2)

Năm thì mười họa, nên chăng chớ, (3)

Một tháng đôi lần, có cũng không. (4)

Cố đấm ăn xôi, xôi lại hẩm, (5)

Cầm bằng làm mướn, mướn không công. (6)

Thân này ví biết dường này nhỉ, (7)

Thà trước thôi đành ở vậy xong. (8)

*Văn bản chữ Nôm:

                                                景    𥛭

                                                                                              仉 答𧜖  葻  仉 冷 㳥

                                   㓠  吒 丐  刧       終

                                                  時  辻  祸  年  庄  詛

                                                殳  𣎃  堆  吝  固  拱  空

                                                故  抌  咹  𥸷  𥸷  吏   飲

                                                扲  平     摱  摱  空   功

                                                身  尼      别    尼  洏

                                                他     催  停  於  丕  衝

                        * Chú giải:

                        Vận dụng các thành ngữ Năm thì mười họa:   時  辻  祸 thỉnh thoảng, rất hiếm khi.

                        Cố đấm ăn xôi: 故  抌  咹  𥸷 cam chịu nhục một bề để theo đuổi mục đích mong muốn.

                        Làm mướn, mướn không công: 故  抌  咹  𥸷  , bị bóc lột công sức, tệ hại hơn cả người làm mướn, vì người làm mướn còn nhận được tiền công.

                        Nên: 年 : (mượn từ Hán Việt: niên) theo lẽ đáng được như ý muốn.

                        Dường này:  尼 nông nổi cụ thể ra đến thế này.

                        Chăng,  chẳng: 庄 như không có

                        Chớ: 詛: không được.

                        Nên chăng chớ: 年 庄 詛: lúc có, lúc không. Lúc được, lúc chẳng được gì cả.

                        Hẩm: 飲: nói về thức ăn biến sắc, biến chất, hư  hỏng.

                        *

                        (1-2) Cũng là vợ nhưng hai hoàn cảnh đối lập cực kỳ! Đó là thân phận kẻ chịu làm lẽ.

                        (3-4) Người vợ lẽ được gì? Tuyệt nhiên không có hương vị hạnh phúc  lứa đôi, không được ở trong tổ ấm với người chồng:

                                                Tối tối chị giữ lấy chồng,

                                    Cho manh chiếu rách nằm không nhà ngoài.

                                                Sáng  sáng chị gọi “Bớ hai!”

                                    Mau mau thức dậy thái khoai đâm bèo.

                                                Bởi chưng bác mẹ em nghèo,

                                    Cho nên em phải đâm bèo thái khoai.

                                                Ca dao

(Một tệ nạn trong xã hội cũ: nhà nghèo, nợ nần, phải gán con gái cho chủ nợ, làm lẽ nhà người để trừ nợ; người vợ cả rất có uy lực).

                        (5-6) Đành cam chịu số phận hẩm hiu như một gia nô, bị bạc đãi, bị bóc lột công sức, tệ hơn cả người làm mướn cho chủ. Người làm mướn còn được nhận tiền công

                        (7-8) Khi đã hiểu, thì số phận đã an bài. Vô cùng hối tiếc.

            Rõ ràng là một bi khúc đoạn trường, chan chứa những bất công, uất nghẹn, hẩm hiu của những cảnh đời phải đi làm lẽ nhà người, trong dĩ vãng của xã hội cũ.