Bài 2:

                   Bà lang khóc chồng

                   Hồ Xuân Hương

                         

             













  Ngọt bùi, thiếp nhớ mùi cam thảo, Cay đắng, chàng ơi, vị quế chi.

                   Văng vẳng tai nghe tiếng khóc gì? (1)

                   Thương chồng nên khóc tỉ tì ti. (2)

                   Ngọt bùi, thiếp nhớ mùi cam thảo, (3)

                   Cay đắng, chàng ơi, vị quế chi. (4)

                   Thạch nhũ, trần bì, sao để lại, (5)

                   Quy thân, liên nhục, tẩm mang đi. (6)

                   Dao cầu, thiếp biết trao ai nhỉ? (7)

                   Sinh ký, chàng ơi, tử tắc quy. (8)

                  
                                                                        (Bản khắc 1914)

Khảo dị: 

- Bản Quốc văn tùng ký 

Tựa đề: Cô lang thuốc khóc chồng 

Câu 2: Thương chồng nên nỗi khóc tì ti 

Câu 6: Quy thân liên nhục nhớ đem đi 

Câu 7: Dao cầu thiếp biết trao ai được

- Bản Quế Sơn thi tập

Tựa đề: Vô đề 42 

Câu 2: Khóc gì những tiếng tỉ tì ti 

Câu 5: Thạch nhũ trần bì phong để lại 

Câu 6: Quy thân liên nhục gói đem đi 

Câu 7: Đông hoa thảm đạm hay chăng tá 

Câu 8: Sinh giã thương tâm tử giã ly

Nguồn: Kiều Thu Hoạch, Thơ nôm Hồ Xuân Hương, Nxb Văn học, 2008

-Bản Hồ Xuân Hương thi tập, bản chép tay, Quán Ven Đường mượn của Viện Đại Học Yale, USA

Câu 3: Ngọt ngào, thiếp nhớ mùi cam thảo

Câu 6: Quy thân, liên nhục, tẩm đem đi

Bản chữ Nôm: (Ghi theo Hồ Xuân Hương thi tập, bản chép tay, Quán Ven Đường mượn của Viện Đại Học Yale, USA, trang IX; phần mềm Winvnkey và tra cứu Đại Từ Điển Chữ Nôm, Vũ Văn Kính).

 妑 俍  哭   

                                                                        永    永    腮        㗂    哭    夷

                                                                        傷            浽   哭    比    絲

                                                                                                                                                       口兀  裴  妾         味   甘    草                                                                       咳    噔   払     喂    味   桂    枝

                                                                        石    乳  陳    皮       底     吏

                                                                        歸   身    連     肉     浸   茫    

                                                                        刀    梂    妾    别     牢   埃   咡

                                                                        生    寄    払    喂     死    則    歸                    
* Chú giải:

(1) (2) Giới thiệu bà lang khóc chồng. Tỉ tì ti: hài thanh, tiếng khóc thê thảm, đau đớn, láy ba.

(3) (4) Nhớ lại những cảnh sung sướng và khổ sở ,ngọt bùi, cay đắng của vợ chồng. Chơi chữ dùng 2 món thuốc cam thảo: vị ngọt và quế chi: vị cay.

(5) (6) Trách chồng để lại và mang đi. Chơi chữ dùng 2 vị thuốc thạch nhũ, (nhũ: bộ phận cho sữa nuôi con lúc bé chưa ăn được). trần bì (bì: da, cái đẹp thứ 2 của người phụ nữ: nhất dáng, nhì da),chỉ người vợ ở lại, tu từ hoán dụ, (chi tiết - tổng thể).

Quy thân, liên nhục: 2 vị thuốc, mà còn chỉ 2 chi tiết,  người chồng mang theo. Hai nghĩa: (Quy thân, quy: vừa là tên 1 vị thuốc, vừa là c ục  h ạch, glande; liên nhục: tên thuốc là hạt sen đã bóc vỏ, bỏ mầm đắng rồi; có thể gợi sự liên tưởng đến chi tiết tương tự của nam giới), thật rất bóng bẩy và tế nhị).

(7) Dao cầu dụng cụ dùng để cắt mỏng thuốc, vừa có ý nghĩa trái cầu để kén chồng. Ý nói sau nầy, em biết lấy ai.

(8) Sống gởi, thác về là qui luật chung ở đời (không ai thoát khỏi qui luật đó). Có ai thấu hiểu nỗi lòng người vợ trẻ khóc chồng? Con đường đời phía trước, e rằng sẽ lắm nỗi truân chiên!

Phụ luc:

                             Người đi? Ừ nhỉ người đi thực!

                             Mẹ thà coi như chiếc lá bay,

                             Chị thà coi như là hạt bụi,

                             Em thà coi như hơi rượu say.

Tống biệt hành, Thâm Tâm, Thi nhân Việt Nam,Hoài Thanh và Hoài Chân, nxb Hoa Tiên Saigon, 1967, trang 290.

(Khi ra đi vì nghĩa lớn, hay trở về cùng thế giới hư vô, người ra đi để lại những nỗi đau quặn thắt.

Ở đây, nhân vật trữ tình đã có tâm tình an ủi người than:

Mẹ ơi! Hãy xem việc ra đi của con như mẹ rụng một chiếc lá bay. Lá rụng về cội Mẹ à!

Chị khóc vì em ra đi , biết bao giờ tái ngộ, đúng không? Chị hãy xem như có một hạt bụi nào bỗng vương vào đôi mắt, làm dòng lệ tuôn rơi.

 Em yêu ơi! Anh  đirồi, có thể em chao đảo trong giây lát, như phải uống chén rượu say. Có ai say triền miên, khi một lần với rượu, đâu em!).