Thứ Hai, 2 tháng 11, 2015

Bọn đồ dốt (1) / Thơ Nôm truyền tụng Hồ Xuân Hương

  
Bọn đồ dốt (1)
Hồ Xuân Hương

Dắt díu nhau lên đến cửa chiền, (1)
Cũng đòi học nói, nói không nên. (2)
Ai về nhắn bảo phường lòi tói, (3)
Muốn sống, đem vôi quét trả đền. (4)
                                                                (Theo bản khắc 1922, có cập nhật)
Khảo dị:
- Bản Quốc văn tùng ký 
Tựa đề: Tiễn khách 
Câu 1: Dắt díu đi đâu đến cảnh chiền 
Câu 3: Ai về nhắn bảo phường lòi tói 
Câu 4: Muốn sống đem vôi quét cửa đền
Nguồn: Kiều Thu Hoạch, Thơ nôm Hồ Xuân Hương, Nxb Văn học, 2008
Bản chữ Nôm:
(Ghi theo Hồ Xuân Hương thi tập, bản chép tay, bài XXXIX;  tham khảo Đại Tự Điển chữ Nôm, Vũ Văn Kính và phần mềm Winvnkey).
                                                                                            伴     途     訥     (1)
                                                                                    逸     妙     饒     蓮     旦          㕓
                                                                                   供     隊     學         吶      呐     空     年成
                              埃     衛     哏       保      仿     耒     繓
                                                                                   㦖          抌               撅     捛     塡
* Chú giải:
Xưa nay, trước danh lam thắng tích, những “tao nhân mặc khách” đều để lại những bài thơ cảm đề. Bài thơ nầy Bà phê phán bọn đồ dốt, cũng học đòi làm thơ với thẩn, chẳng ra gì ghi lên vách chùa.
(1) (2) Bọn đồ dốt không phải cá nhân mà nhiều đứa, dắt díu nhau. Thơ là tiếng nói tâm tình sâu lắng, ít nhất phải hợp vần, đúng luật. Đằng nầy, bài thơ họ là bài thơ thơ con cóc, nói không nên.
 (3) (4) Lời nhắn bảo và yêu cầu.
 Phường lòi tói: lòi tói: dây buộc, còn chỉ cách viết chữ dắt dây, chữ nọ với chữ kia của người học dốt. Phường lòi tói: ám chỉ bọn nho sĩ dốt nát cùng một duột; mục hạ vô nhân, thái độ ngạo mạn,  dưới mắt không có ai, không coi ai ra gì; coi trời bằng vun.
***
Phụ lục:
Bài thơ đã ghi trên vách Chùa Trấn Quốc của Đặng Như Bích là con của cụ Nghè Đặng, như sau:
                             Khen ai đổ đất dựng lên chùa
                             Một nếp lù lù ở giữa hồ
                             Mặt nước bóng chiều tà bảng lảng
                             Làm sao vẫn chưa thấy chuông khua
                                                          Đặng Như Bích kính đề
          Đành rằng là chuyện hư cấu nhưng đưa chi tiết nầy vào đây cũng có phần nào thú vị. Vậy ta hãy thử xem bài thơ trên hay dở như thế nào, được đánh giá qua thái độ của nhân vật Chiêu Bảy, sau khi nghe đọc bốn câu thơ trên:
Ông Chiêu Bảy cười như muốn ngất người đi, một lúc lâu, ông ấy lắc đầu và nói: 
- Chết chửa, thơ với thẩn, thế mà cũng dám viết vào tường cho thiên hạ xem, con trai cụ Nghè to gan thật. Người ta chửi cho cũng có, chẳng những chế giễu mà thôi. Cụ Nghè không biết khuyên con, dạy con. Lại còn giỡ giọng để chữa thẹn, đáng ghét”…(Chương 4, sđd).
(Trích tiểu thuyết Trong rừng Nho, Ngô Tất Tố, in lần đầu do Mai Lĩnh xuất bản, lấy từ TruyenViet.com, là tiểu thuyết dã sử về nữ sĩ Hồ Xuân Hương).
            [Mạn đàm bài thơ trên: Với thể thơ thất ngôn tứ tuyệt, câu đầu là giới thiệu tiêu đề. Câu thứ hai mở rộng thêmchi tiết bổ sung cho chủ đề như tả thực. Câu ba là bàn luận về chủ đề hoặc tả thực,mở rộng thêm ý tưởng câu hai. Câu kết là cảm tưởng của tác giả.
            Ở đây câu một là khen người xây dựng chùa. Người xây dựng là ý chính. Chùa là ý phụ, mờ nhạt. Câu hai thì thật là thô thiển. chữ nếp (tiếng gọi riêng từng cái nhà một); chữ lù lù (nổi cao, sừng sững). Câu ba gồm 2 chi tiết mặt nướcbóng chiều tà là chủ ngữ. Bãng lãng là bâng khuâng, bát ngát/ bâng khuâng: trong lòng ngơ ngẩn, không biết thế nào/ ngơ ngẩn: đờ đẫn, thơ thẩn. Mới đọc qua nghe cũng hữu tình nhưng ngẫm cho kỹ thì thấy rời rạc, non nớt. Câu bốn, theo lẽ nên diễn ý tiếng chuông chùa ngân nga, hòa quyện giữa cái tĩnh và cái động trữ tình, nửa vời, miên man không dứt cho người đọc, một khuôn mẫu tuyệt vời  của nhiều tác giả xưa, chẳng hạn như bài ca dao:
                                                Gió đưa cành trúc là đà,
                                    Tiếng chuông Trấn Vũ, canh gà Thọ Xương.
                                                Mịt mù khói tỏa cành sương,
                                    Nhịp chày Yên Thái, mặt gương Tây Hồ
            Hay như bài thơ Phong Kiều dạ bạc của Trương Kế, đời Đường:
                                                Nguyệt lạc, ô đề, sương mãn thiên,
                                                Giang phong, ngư hỏa, đối sầu miên.
                                                Cô Tô thành ngoại Hàn San Tự,
                                                Dạ bán, chung thanh đáo khách thuyền.
                                                                Bản chữ Hán:

                                              
                                                     滿  
                                                        
                                       
                                                      船 
                                                                              
 Nghĩa là:
                                      Trăng lặn, quạ kêu, sương giăng đầy trời.
                                      Hàng cây phong bên bờ sông cùng với ngọn đèn đêm của chiếc thuyền chài đối đầu nhau trong giấc ngủ buồn.
                                      Ngoài Thành Cô Tô, trên Chùa Hàn San,
                                      Nửa đêm, (bỗng có) tiếng chuông chùa vọng đến thuyền khách trên bến sông.
                                      Dịch thơ:
                                      Trăng tà, tiếng quạ kêu sương,
                                      Lửa chài, cây bến, sầu vương giấc hồ.
                                      Thuyền ai đậu Bến Cô Tô,
                                      Nửa đêm nghe tiếng chuông Chùa Hàn San.
                                                Nguyễn Hàm Ninh dịch, thường nhầm lẫn, cho là của Tản Đà.(Google)
***
                                      Ban đêm thuyền đậu Bến Phong Kiều
                                      Trăng tà, tiếng quạ vẳng sương rơi,
                                      Sầu đượm hàng phong, giấc lửa chài.
                                      Ngoài Lũy Cô Tô, chùa vắng vẻ,
                                      Nửa đêm chuông vẳng đến thuyền ai.
                                                Thầy Trần Trọng San dịch
                                                ***
                                      Quạ kêu, trăng lặn, sương rơi
                             Lửa chài, cây bãi, đối người nằm co
                                      Con thuyền đậu bến Cô Tô
                             Nửa đêm nghe tiếng chuông chùa Hàn San
                                                                                                                        Tản Đà dịch
                                                ***
                                       Đêm khuya đậu bến Phong kiều
                                      Trăng tà mờ mịt quạ kêu sương
                                      Cây bãi đèn chài dạ vấn vương
                                      Neo bến Cô Tô Hàn Tự cạnh
                                      Nửa đêm văng vẳng tiếng chuông buông
                                    Bản dịch của Bác Sĩ Đào Huy Hách (1911-2003),
                                    trích tập "230 Bài Đường Thi" của ông
                                                            ***
                                      Đầy trời tiếng quạ trăng tàn,
                                       Cầu Giang Phong đã nhuốm màn sương đêm.
                                                Hàn Sơn đêm lạnh bên thềm,
                                       Chuông chùa tĩnh mịch khách thuyền vẳng nghe.
                                                Bản dịch của Trần Minh Tâm (Saigon - Vietnam).Ngày 04/08/2013.)
                                                            ***
                                      Đêm Bến Phong Kiều
                                      Trăng rụng,sương dầy, tiếng quạ buông,
                                       Cây bến, đèn câu trải giấc buồn.
                                       Cô Tô! Chắc hướng Hàn San Tự?
                                       Nửa đêm vọng đến một hồi chuông!
                                                                                                Ngân Triều dịch
                                                ***
            Bài thơ man mác nỗi buồn của một thư sinh ấp ủ mộng công danh mà thi hõng, vỡ mộng. Tiếng chuông từ chùa Hàn San đến thuyền khách; có thể hiểu, chùa vốn có hai vị sư Hàn San và Thập Đắc nổi tiếng uyên thâm đạo học thời bấy giờ, ở ngoại thành Cô Tô thường lai vãng đàm đạo cùng tác giả; tiếng chuông đã đến trong khoảnh khắc hư ảo, mơ màng như những giây phút thần tiên hạnh ngộ. Câu thơ có thể đã ẩn dụ một cách xuất thần cho một tâm trạng hư ảo, mơ màng rất tuyệt vời đó. Lấy một cái "giả thực" của ngoại cảnh để thể hiện một cái "đích thực" của tâm trạng là một đặc sắc nghệ thuật mà các tác giả cổ điển ưa dùng. Nỗi buồn vô cớ, nỗi buồn cho thân phận hay bức xúc về nhân tình thế thái của tác giả, cho đến nay vẫn chỉ là sự suy diễn.
(Theo Vikipedia)

            Xin trở lại với mạn đàm, do đó,bảo sao hai nhân vật ở “Trong rừng Nho” của Ng6 Tất Tố, không thể nhịn cười được và cái cười biểu cảm ngả nghiêng].
***

Không có nhận xét nào:

Đăng nhận xét