*****
[Bài
23]
Ñoäc Tieåu Thanh kyù
III Độc Tiểu Thanh ký bài thơ
Nguyễn Du gửi Hồ Xuân Hương.
|
Nhờ ba năm lưu lạc (1786-1799) thành nhà sư Chí Hiên đi muôn dặm chu du Trung Quốc, Nguyễn Du nói thạo tiếng Trung Quốc, nên khi ra làm quan được mấy tháng từ Tri huyện Phù Dung, Nguyễn Du được thăng lên Tri phủ Trường Tín đặc trách tiếp sứ Thanh sang phong vương vua Gia Long. (Nguyễn Án được bổ làm tri huyện thay Nguyễn Du ở Phù Dung)… Đường công danh thăng tiến, nhưng người vợ họ Đoàn qua bốn lần sanh, chỉ để lại một con Nguyễn Tứ và qua đời.Mùa thu năm 1804, Nguyễn Du xin nghĩ bệnh một tháng. Từ Thường Tín, Nguyễn Du về thăm lại Cổ Nguyệt đường bên Hồ Tây, đến nơi thì vườn cảnh đã hoang vu thiếu bàn tay chăm sóc của Hồ Phi Mai.
Từ
khi lấy anh thầy Lang xóm Tây làng Nghi Tàm, chẳng bao lâu anh thầy Lang mất,
nàng lại trở về với mẹ, Cổ Nguyệt đường dạy học, rồi yêu Mai Sơn Phủ, mối
tình để lại những bài thơ nồng nàn thắm thiết, thề thốt.. trong Lưu Hương ký.
Mai Sơn Phủ cũng người ở Vinh (Vịnh Phố) trở về quê để cậy cha mẹ cưới hỏi,
chàng về quê thì biệt tăm trong chiến tranh, trong trận đánh cuối cùng vua
Gia Long và Tây Sơn. Hồ Xuân Hương lánh nạn lên Vĩnh Phú thì gặp một học trò
cũ của cha, là Tổng Cóc Nguyễn Công Hoà, Xuân Hương nhận làm lẽ, nhưng vợ cả
ghen tuông, nàng đang đau ốm, có thai 6 tháng, thân phận như nàng Tiểu Thanh.
Bên song
cửa Cổ Nguyệt đường, Nguyễn Du viết bài Độc Tiểu Thanh ký gửi Xuân Hương Hồ
Phi Mai:
Vườn cảnh Cổ Nguyệt
đường nơi Tây Hồ đã thành gò bãi hoang vu vì thiếu bàn tay chăm sóc của nàng,
Bên song cửa, một mình đọc lại một trang sách để viếng
nàng.
Người con gái tài năng, có thần cho dẫu sầu đời chết đi,
chắc là hồn nàng vẫn còn oán hận.
Văn chương vô mệnh
dù đốt cháy vẫn còn dư âm.
Mối hờn xưa nay chỉ có biết hỏi trời, vì đâu những người
phong lưu tài sắc lại có cái án oan nghiệt như thế.
Ba trăm năm lẽ nữa, kể từ nàng Tiểu Thanh đến nay, ba trăm
năm lẽ sao ai sẽ khóc nàng Xuân Hương Hồ Phi Mai. (Hai chữ tố như trong bài này tra tự điển Thiều
Chửu: Tố là tơ trắng, nghĩa bóng là
người có phẩm hạnh cao khiết; như
là như cũ, như vậy, giống như. Nghĩa hai câu cuối là: không biết rồi đây ba trăm năm lẽ nữa, ai sẽ khóc người phẩm hạnh
cao quý như nàng Tiểu Thanh.
Chú thích:
Hoa uyển, 花苑có bản chép mai uyển theo thơ Tốn Phong trước nhà Xuân Hương có trồng nhiều mai trắng. Tốn Phong còn gọi nhà nàng là Mai đình. Tại Tây Hồ Hàng Châu trước nhà Tiểu Thanh cũng có rừng mai rộng bát ngát, thi sĩ Lâm Bô đời Tống vào rừng mai thưởng hoa đi lạc không biết đường về. Bài Độc Tiểu Thanh Ký trong các văn bản đều đặt cuối Thanh Hiên Thi tập thời điểm sáng tác năm 1804., không ai hiểu làm sao, cụ Đào Duy Anh có đem qua Bắc Hành Tạp lục, nhưng Nguyễn Du khi đi sứ không ghé đến Hàng Châu.. Nếu Nguyễn Du viết năm 1799 trong thời gian lưu lạc Trung Quốc thì bài này phải nằm kế 5 bài thơ Vịnh Miếu Nhạc Phi, Tần Cối, Vương Thị. Cách cắt nghĩa của tôi duy nhất đáp ứng được thời điểm sáng tác.
Ý nghĩa hai chữ Tố Như, tên tự hay bút hiệu thường lấy
từ một điển tích, hay có ý nghĩa, tố
như không có nghĩa nào khác và cũng không điển tích. Tôi( TS Phạm Trọng
Chánh), cắt nghĩa và tìm ra mối liên hệ bài này với bài Giã từ Tổng Cóc (khóc Tổng Cóc) và bài Chơi Tây Hồ nhớ bạn của Hồ Xuân Hương viết năm 1805.
*
Tham
khảo:
|
*****
Giaõ töø Toång Coùc
Sau khi nhận được bài thơ Độc Tiểu Thanh Ký của Nguyễn Du. Hồ Xuân Hương
dứt khoát dứt tình với Tổng Cóc. Bài thơ làm nàng thức tỉnh, nàng không thể nào
tủi buồn, uất hận vì phận làm lẽ mà chết như nàng Tiểu Thanh. Không thể kéo dài
cuộc sống: Cầm
bằng làm mướn, mướn không công. Chịu đấm ăn xôi, xôi lại hẩm vì Tổng Cóc làm tình như chuộc
vọc: Tiếc dĩa hồng ngâm cho chuộc
vọc, Một tháng đôi lần có cũng không. Chàng Cóc ơi, Chàng Cóc ơi, thiếp bén duyên với
chàng thế là đủ rồi. Thiếp xin dứt tình với chàng từ đây như nòng nọc đứt đuôi.
Dù chàng có cho thiếp nghìn vàng, thiếp cũng như con cóc bị bôi vôi không bao
giờ trở lại với chàng. . Cóc hay vào nhà trốn vào xó bếp hay gầm giường, đuổi
đi, hay bắt bỏ ra xa cũng quay đầu trở lại, chỉ có bôi vôi vào đầu là đi biệt
luôn không dám trở lại nữa.
Giã từ Tổng Cóc
Chàng
Cóc ơi ! Chàng cóc ơi !
Thiếp bén duyên chàng chỉ thế thôi,
Nòng nọc đứt đuôi từ đấy nhé !
Nghìn vàng khôn chuộc dấu bôi vôi.
*
Hồ Xuân Hương, trở về Cổ Nguyệt
đường, dù mang thai 6 tháng, sợ dư luận dị nghị, nàng ra phố Nam, mở tiệm bán
sách, bút giấy mực, cạnh trường ông nghè Phạm Quý Thích gần đền Lý Quốc Sư.
Mượn tiền Phạm Đình Hổ và bè bạn, Xuân Hương đã mở quán sách này. Tốn Phong đến
thăm Xuân Hương sau hai lần hỏng thi khoa 1806 và 1813. Tốn Phong đến gặp Xuân
Hương tại hiệu sách, sau khi nàng đã sinh con: Mai lạnh vẫn thường than nỗi
khổ, Chốn dời Mai mới nở thêm cành.(bài 15) Tiếc thay đứa con gái mất sớm, nàng
không nuôi được. Năm ấy nàng 35 tuổi, sắc đẹp mặn mà làm tốn phong ca tụng tít
trời xanh. Quán sách nàng là nơi các học trò ông nghè Phạm Quý Thích lui tới,
để ngắm bà chị.
Trong đám học trò thường đến hiệu
sách của nàng có cậu bé lên tám bị mắng là: Dê cỏn buồn sừng húc dậu thưa, có lẽ là Phương Đình Nguyễn Văn Siêu về sau sẽ
cùng Cao Bá Quát nổi tiếng: Văn như Siêu,
Quát vô tiền Hán.
*
Nguồn: Đi tìm Cổ nguyệt Đường và mối tình HXH và ND, TS Phạm Trọng Chánh
*****
