Nhàn đàm văn chương: Mỹ nhân tự cổ như danh tướng/ Bài của Nguyễn Khôi

VỀ CÂU THƠ  Myõ  nhaân  töï  coå    nhö  danh  töôùng... Nguyễn Khôi *Mỹ nhân tự cổ như danh tướng Bất hứa nhân gian kiến bạch đầu (Mỹ nhân ngàn xưa như danh tướng, Chẳng để cho ai thấy bạc đầu )

Giới làm thơ ngày trước ai mà chả thuộc 2 câu thơ cổ :

Mỹ nhân tự cổ như danh tướng
Bất hứa nhân gian kiến bạch đầu

美  人 自   古  如  名  將

不  許  人  間  見  白  頭  [1]

Tạm dịch :

(Người đẹp ngàn xưa như danh tướng,
Chẳng để cho ai thấy bạc đầu [2])

 *[1], [2] Ngân Triều chú giải

Còn xuất xứ 2 câu này ở đâu ? ( Đường thi, Tống thi ư ? chủ nhân của 2 câu thơ bất hủ đó là của ai ?...thì để còn " hỏi Thầy" , tra cứu kho tàng chữ nghĩa Trung Hoa đã ? Rồi ậm ừ qua vài trăm năm...có dư...

Thế rồi, có một " con mọt sách " ĐỤC xuyên qua cuốn " Tùy Viên thi thoại " của Viên Mai (đời Thanh) gồm 16 quyển và 10 quyển " bổ di " - tổng cộng là 26 quyển. dịch ra tiếng Việt dày ngót 1000 trang , khổ 16×24...đó là một thứ " tùy bút " nhàn đàm về Thơ, với quan điểm :

Chịu khó tìm Thơ sẽ có Thơ
Tâm linh điểm ấy chính Thầy ta

mà điều kiện cần có của Người làm thơ là 3 chữ " tài, học và thức (kiến thức)- thiếu 1 đều không được !

Tùy Viên tiên sinh kể rằng : Người bạn (của ta) là Quan Thị độc( cỡ Viện trưởng-cố vấn cho vua ) họ Đông có việc phải rời Kinh thành đi Thiên Tân công cán, qua nhà họ Tra, gặp Tiến sĩ Đồng Duệ, vị Tiến sĩ này có nói rằng :
- Thân mẫu Triệu phu nhân, không may sớm là góa phụ, đã ở vậy thờ phụ thân (không tái giá) nuôi dạy con cái nên người, lại hay chữ nghiã, thường làm Thơ...có bài tuyệt cú " cúng ông Táo " như sau :

Tái bái Đông Trù Tư mệnh thần
Liêu tương thanh thủy tiễn hành trần
Niên niên phá ốc đa khôi (hôi) thổ
Tu thứ phu vong tử ấu nhân

Dịch :

Cúi đầu lạy tạ tiễn ông Công
Lễ bạc dâng lên chén nước trong
Nhà nát quanh năm tro bụi bám
Con côi mẹ góa thấu cho lòng.

Nhân đó, vị Tiến sĩ này kể thêm : " Chú của tiểu nhân, có làm bài " Điệu vong cơ " , khóc Người thiếp (vợ lẽ) qua đời, nhiều người họa lại...trong đó có bài của Người thiếp họ Đông , tên là Diễm Tuyết, thì thật là tuyệt diệu. 2 câu kết của bài rằng :

Mỹ nhân tự cổ như danh tướng
Bất hứa nhân gian kiến bạch đầu

美  人  自  古  如  名  將

不  許  人  間  見  白  頭

2 câu này, có tứ thơ khá gần với câu sau đây của thi sĩ Lạp Điền (đời Tống) :

Bạch phát tòng vô đáo mỹ nhân
(mái đầu tóc bạc từ nay trở đi không bao giờ đến với người đẹp cả...)

Lời bàn thêm : Thật đúng như Bảng nhãn Lê Quý Đôn đã nói :

Văn chương là của công thiên hạ
Ý kiến mỗi người một khác
Phân tích thì được
Chớ không nên chê mắng.
[ Vân Đài Loại Ngữ, Lê Quý Đôn,1726-1784, trang 258, NT chú giải]

Còn André Chénier [1762- 1794, nhà thơ cổ điển Pháp]  thì viết : 

L'art ne fait que des vers,

Le coeur seul est poète. [3]

Nghệ thuật chỉ hình thành những vần thơ 

Riêng tâm tư mới là thi sĩ [4]

  *[3], [4], Ngân Triều chú giải

Ở ta, năm 1934 Thi sĩ Jean Leiba , tên thật Lê Văn Bái [1912-1941] đã tâm đắc :

Người đẹp vẫn thường hay chết yểu
Thi nhân đầu bạc sớm hơn ai ?

Thế mới biết tài tử giai nhân xưa nay đều có chung một một " nỗi sầu nghìn thu " rồi cùng làm thơ là vậy ?

Góc Thành Nam Hà Nội -25-8-2010
Nguyễn Khôi